Bir cəmiyyətdə yaşayan bir insan, əksər hallarda, bu cəmiyyətin bəzi təşkilat sisteminə mənsub ola bilməz, onun xaricində yaşamır. Belə bir təşkilatın bir çox forması var, bunlardan biri kollektivizmdir.
Kollektivizm, ən vacibinin fərdi insan şəxsiyyəti deyil, insanların kollektivi olduğu bir cəmiyyətin təşkili formasıdır. Kollektivizm qədim dövrlərdən bəri bir insanın vəhşi həyatda tək yaşaya bilmədiyi və özünü ayrıca bir fərd kimi həyata keçirmədiyi zamanlardan bəri xarakterikdir.
Cəmiyyətdə kollektivizmin inkişafı
İbtidai insanlar necə özlərini vəhşi heyvanlardan qoruya, böyük bir yırtıcı öldürərək özləri üçün qida ala, bir yaşayış yeri təchiz edib qorumasını təmin edə, atəşi bir yerdə saxlaya bildilər? Bir nəfər belə qalsın, bütün bir ailə üçün belə mümkün deyildi. Buna görə də insanlar icmalarda yaşayırdılar və o vaxtdan bəri insan şüurunda bir çox şeyi təkbaşına qoymaqdan daha çox kollektiv şəkildə həyata keçirməyin daha asan bir anlayışı var.
Sonrakı dövrlərdə kollektivizm ayrı-ayrı qrupların işini və ya bütün icmaların həyatını təşkil etmək üçün bir sistem kimi qorunur. Kolektivizm əsasında praktik olaraq bilinən bütün totalitar rejimlərin dövlət sistemləri quruldu: kommunizm, sosializm, faşizm. Bütün bu sistemlərdə cəmiyyətin ümumi vəzifələri vətəndaşlara hər şeydən üstün olaraq təqdim edildi, hər bir insan bütövlükdə cəmiyyətin xeyrinə işləmək üçün öz istəklərini rədd etməli idi.
Niyə kollektivizm işləyir?
Cəmiyyəti təşkil etməyin bu forması bir çox səbəbdən özünü çox təsirli göstərmişdir. İnsanlar yalnız özlərinə deyil, ailələrinə, cəmiyyətlərinə, sosial qruplarına da qayğı göstərməyə meyllidirlər, üstəlik başqasının xeyrinə işləmək bəzən özlərinə qayğı göstərməkdən daha çox zövq verir. Bundan əlavə, bir insanın qrup işlərində iştirakını hiss etməsi, hərəkətlərinin vacibliyini hiss etməsi lazımdır. Hərəkətlərinin vacibliyini tam olaraq kollektivizm şəklində hiss edir.
Bu səbəbdən sosial bir qrupun xeyrinə işləmək, xüsusən bütün ölkə deməkdirsə, son dərəcə nəcib, zəruri və vacib bir iş kimi qəbul edilir. Kütləvi təbliğatla birlikdə, tarixin müəyyən dövrlərində böyük bir komanda şəklində çox sayda insanın işi inanılmaz nəticələr verdi. İstehsalın payı kəskin şəkildə artdı, ölkə tək bir hədəf ətrafında birləşdi, böhranlar aradan qaldırıldı və bütöv bir xalqın həyatı yaxşılaşdı. Kollektivizm olmadan bu cür nəticələr əldə etmək qeyri-mümkün və ya son dərəcə çətin olardı.
Kollektivizm insanın nəcib impulslarının açıqlanmasına yönəlir, onu fərdiyyətçiliyi və eqoizmi rədd etməyə məcbur edir. Bununla yanaşı, eyni zamanda fərd üçün faydalar vəd edir: kollektivizmin dəyərlər sistemi cəmiyyətin hər bir üzvü üçün daha yaxşı bir gələcək qurmağı da əhatə edir. Uzun müddətdir ki, yalnız həvəs və təbliğat əsasında insanlarda kollektivizm ruhunu uğurla davam etdirmək mümkün olmasa da, bu sistemin elementləri demək olar ki, hər hansı bir qrup fəaliyyətinin müasir modelində mövcuddur. Uğurlu qrup işi naminə fərdi istəyi, digər insanlar üçün məsuliyyəti inkar edərək, komanda işinə gəldikdə - kollektivizmin bir növündən danışırıq.
