Psixologiya 19-cu əsrin ortalarında müstəqil bir elm olaraq ortaya çıxdı. Zehni proseslər və fenomenlər doktrinası yalnız insan beyninin quruluşu haqqında məlumatın meydana çıxması ilə fəal şəkildə inkişaf etməyə başladı. Təcrübə elminə çevrilən psixologiya həm humanitar, həm də təbiət elmlərinin nailiyyətlərini mənimsəmişdir. Bu səbəbdən bu intizamın digər bilik sahələri ilə əlaqələri bu qədər güclü və çox yönlü olduğu ortaya çıxdı.
Müasir elmlər sistemində psixologiyanın yeri
Psixologiya sahəsinə aid problemlər çox mürəkkəb və müxtəlifdir. Bu, bu biliyin elmi bilik sistemindəki yerini dəqiq müəyyənləşdirməyi çətinləşdirir. Bu illər ərzində psixoloqlar arasında psixologiyanın humanitar və ya təbii bir intizam kimi qəbul edilməsinə dair qızğın müzakirələr olub.
Bu suala vahid düzgün cavab ola bilməz, çünki psixologiya sahələrinin bir hissəsi humanitar elmlərlə, digər hissəsi isə təbiət elmləri ilə yaxından əlaqəlidir.
Nüfuzlu Sovet alimi B. M. Elmin metodologiyası sahəsindəki işləri ilə tanınan Kedrov, zirvələri fəlsəfi, təbii və ictimai fənlər olan bir üçbucağın ortasına psixologiyanı yerləşdirərək elmi biliklərin qeyri-xətti təsnifatını təklif etdi. Müasir elmlər sistemində psixologiyanın yeri haqqında bu fikir ən məqbul görünür, çünki fənlərarası elmi əlaqələri kifayət qədər əks etdirir.
Psixologiya ilə digər elmlər arasındakı əlaqələr
Psixologiyanın inkişafını fizika, dilçilik, məntiq və riyaziyyatla geniş əlaqələr olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Fərdlərin və qrupların qarşılıqlı təsirində baş verən hadisələr sosial psixologiyanı sosiologiya və siyasi elmlərə daha da yaxınlaşdırır. Böyümək prosesində bir insanın fərdi psixikasının inkişafı fiziologiya və tibb nəzərə alınmadan başa düşülə bilməz.
Psixologiya bir vaxtlar fəlsəfədən ayrı bir elm kimi seçildiyi üçün fəlsəfi biliklərlə möhkəm tarixi əlaqələrə malikdir. Nəzəri psixoloqların həll etdiyi fəlsəfi problemlər arasında tədqiqat fəaliyyətinin metodologiyası, psixoloji elmin mövzusunun müəyyənləşdirilməsi və aydınlaşdırılması problemlərini adlandırmaq olar.
Psixologiya və fəlsəfə, insan şüurunun meydana gəlməsi və düşüncə prinsiplərinin öyrənilməsi mövzusuna müraciət ilə əlaqələndirilir.
Psixologiya elmini də biologiya olmadan təsəvvür etmək çətindir. Bunun səbəbi zehni proseslərin və vəziyyətlərin bioloji bir əsasa sahib olmasıdır. Zehni proseslərin öyrənilməsində mərkəzi sinir sisteminin morfologiyası və ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyası sahəsində toplanan biliklər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Psixologiya və sosiologiya çox sıx bir-birinə bağlıdır və kəsişir. Psixoloqlar bilirlər ki, zehni hadisələr və insan davranışı sosial cəhətdən şərtlənir. Buradakı tədqiqat mövzusu fərd, insanlar qrupları və aralarındakı münasibətdir. Sosioloji və psixoloji tədqiqatların bir kompleksdə aparılması çox vaxt olur.
Qarşılıqlı təsir, maraqların kəsişməsi və əlaqəli elmlərin tədqiqat mövzuları bütövlükdə bütün elmi sahə üçün xarakterikdir. Psixologiya ilə digər elmlər arasındakı fənlərarası əlaqələrin genişliyi hər bir elmi sahəni qarşılıqlı zənginləşdirir, tədqiqatçıların zehni və sosial-psixoloji hadisələrin mahiyyətinə daha dərindən nüfuz etməsinə imkan yaradır.
