Erwin Schrödinger ən məşhur Avstriya alimi və kvant mexanikasının banilərindən biri idi. Nəzəri fizika sahəsində çalışmış və hətta işləri üçün Nobel mükafatı almışdı. Ancaq Schrödinger daha çox fərqli bir səbəblə tanınır.
Erwin Schrödinger, akademiyada çox hörmətli və tanınmış bir şəxs idi. Kvant nəzəriyyəsi ilə çalışdı və daha sonra dalğa mexanikasının əsasını təşkil edən, "Şrödinger tənliyi" ni ortaya çıxardığı hesablama nəticələrini əldə etdi, bunun üçün elmi dünyanın ən yüksək mükafatına - Nobel mükafatına layiq görüldü. Bundan əlavə, Şrödinger fizika sahəsində bir çox əsərin, habelə planetdəki həyatın mənşəyinin bir çox məsələsinə fiziki qanunlar nöqteyi-nəzərindən yaxınlaşdığı "Həyat nədir?" Kitabının müəllifidir. Bununla birlikdə, Şrödinger paradoksu dünyada ən yaxşı bilinir.
Bir pişiklə təcrübə edin
Şrödingerin pişiyi, bu məşhur fizik tərəfindən mikroskopik dünyanın qanunlarının makroskopik olana çevrildiyi zaman kvant mexanikasında hesablamaların qeyri-kamilliyini sübut etmək üçün apardığı xüsusi bir təcrübədir. Onun mahiyyəti belədir: bir pişik müəyyən bir qutuda kilidlənir. Heyvan özü nə qutunu aça bilər, nə də müşahidəçi. Pişiklə birlikdə qutunun içinə az miqdarda təhlükəli radioaktiv maddə qoyulur. Pişik qutuda oturduğu müddət ərzində bu maddənin bir atomu çürüyə bilər, amma çürüməyə bilər. Heç kim bunun nə vaxt olacağını və ya ümumiyyətlə olacağını dəqiq bilmir. Atom yenə də çürüyərsə, bu qutudakı Geiger sayğacındakı oxu borusu yan tərəfə keçəcək və qabaqcadan orada quraşdırılmış hidrosiyan turşusu ilə kolbanı qıracaq kiçik bir çəkic hərəkətə gətirəcəkdir. Qaçan, hidrosiyan turşusu pişiyi zəhərləyəcək, bir neçə saniyə içində öləcək. Ancaq tək bir atomun çürüməsi kimi kiçik bir dəyişiklik baş verməzsə, pişik sağ qalacaqdır.
Təcrübənin əhəmiyyətini izah etmək
Bu quruluşu bir müddət radioaktiv maddə, zəhər və bir pişiklə tərk etsəniz və qutunun içinə baxmasanız, pişiyin hələ sağ olduğunu və ya artıq ölü olduğunu təxmin etmək mümkün olmayacaqdır. Müşahidənin olmadığı təqdirdə sağ qalma və ölüm şansı bərabər olacaqdır. Yəni bu vəziyyətdə mikroskopik dünyanın qeyri-müəyyənliyi makroskopik dünyanın qeyri-müəyyənliyinə çevrilir. Və sadə müşahidə ilə asanlıqla aradan qaldırıla bilər.
Kvant fizikasında belə bir fenomen, iki qeyri-müəyyən vəziyyət qarışdırıldıqda, məsələn, müşahidə olmadıqda, bir atomun nüvəsi həm çürümüş, həm də çürümüş hesab olunur. Müşahidə edərək, alim pişiyin çürüməsinin və ya zəhərlənməsinin nəticəsini dəqiq müəyyən edə bilər. Problem suala düzgün cavab verməkdədir: bir vəziyyətdən digərinə keçid nə zaman baş verir? Şrödinger təcrübəsinin göstərdiyi kimi kvant nəzəriyyəsi, hələ bütün cavabları vermir və atom nüvəsinin çürüdüyü və pişikin həyatda qalmasının bir çox məqamından hansını izah etməsi lazım olan bəzi qaydalar olmadan yarımçıq qalır. Nüvənin çürüməsi ilə çürüməməsi, bir pişiyin həyatı və ölümü arasında ara vəziyyət yoxdur, bu səbəbdən kvant fizikası bir vəziyyətdən digərinə keçmə anını dəqiq müəyyənləşdirməlidir.
