Bir insanın sosiallaşması, cəmiyyətdə uğurlu fəaliyyət göstərməsinə imkan verən biliklərin, sosial normaların və psixoloji münasibətlərin mənimsənilməsi prosesidir. Bu, hər bir fərdin həyatını təsəvvür etmək mümkün olmadığı bir fenomendir, buna görə fərdin ictimailəşməsinin xüsusiyyətlərini və mərhələlərini nəzərə almaq lazımdır.
Xarakterik
Fərdin bir fenomen olaraq ictimailəşməsi bir insanın sosial şərtlər və təcrübə təsiri altında meydana gəlməsidir. Əslində bu, fərdin ictimai həyata aktiv şəkildə daxil olmasıdır. Bu fenomen iki tərəflidir. Bir tərəfdən, bir insanın öz mühitinə girərək sosial təcrübəni mənimsəməsini də əhatə edir. Digər tərəfdən, bir şəxsin fəaliyyətinə görə sosial əlaqələrin aktiv şəkildə çoxalmasıdır. Yəni bir insan təcrübəni mənimsəyir və sosial mühitin ona təsir göstərməsinə imkan verir, eyni zamanda özü də ətrafdakı cəmiyyətə getdikcə daha uğurlu təsir göstərir.
"Sosiallaşma" termini, hər bir şəxsin və uşağın sosiallığının ünsiyyət ehtiyacına endirildiyi, şəxsiyyətin başlanğıcda cəmiyyəti olduğu üçün qurulan anlayışa uyğundur. Belə çıxır ki, bir insanın sosiallaşması, əvvəlcə asosial bir subyektin cəmiyyətdə qəbul olunmuş davranış normalarına və modellərinə sahib olan bir sosial şəxsə çevrildiyi bir fenomendir.
Şəxsiyyətin sosiallaşması mərhələləri
Şəxsiyyətin sosiallaşmasının beş əsas mərhələsi var. Birinci mərhələ birincil sosiallaşma, yəni fərdin anadan olandan yetkinlik yaşına qədər sosial mühitə uyğunlaşmasıdır. Uşaqlar sosial təcrübəni təqlid və ətrafdakı gerçəkliyə uyğunlaşma yolu ilə qəbul edirlər.
İkinci mərhələ fərdiləşdirmədir. Bu, fərqlənmək istəyinə əsaslanan bir fenomendir. Burada sosial normalara qarşı tənqidi münasibət özünü bənzərsizliyinin və özünü fərqləndirmək istəyinin göstəricisidir.
Üçüncü mərhələ inteqrasiya, yəni özünü, cəmiyyətdəki yerini tapmaq istəyi. Əsas şəxsiyyət xüsusiyyətləri sosial gözləntiləri qarşılayırsa, inteqrasiya uğurlu sayılır. Bu olmazsa, şəxsiyyətin bir fenomen olaraq ictimailəşməsi aqressivliyin güclənməsinə, fərdin öz fərdiliyindən imtina etməsinə və digər mənfi xüsusiyyətlərə söykənməyə başlayır.
Dördüncü mərhələ əmək adlanır və bir insanın əmək fəaliyyətinin bütün dövrünü əhatə etdiyi üçün ən uzun hesab olunur. Bu mərhələdə insan sosial təcrübəni mənimsəməyə və sosial həyata çevirməyə davam edir.
Beşinci mərhələ, bir insanın yığılmış sosial təcrübəni gənc nəslə köçürdüyü zaman əməkdən sonrakı fəaliyyətdir.
Bir insanın bir fenomen olaraq ictimailəşməsinin bir insanın bütün həyatını əhatə etdiyi, cəmiyyətin tam hüquqlu üzvü olmasına imkan verdiyi görülür.
