Roma hüququnda həqiqi bir müqavilə, bağlanması tərəflərdən birindən digərinə müəyyən bir şeyin ötürülməsini nəzərdə tutan bir müqavilə adlanır. Sadə qeyri-rəsmi müqavilələrdən fərqli olaraq, həqiqi bir müqavilənin qüvvəyə minməsi üçün müəyyən əsasları vardır və tərəflərdən birinin daha əvvəl aldığı əmlakı geri qaytarmaq öhdəliyi də nəzərdə tutulur.
Roma hüququnda müqavilə
Roma hüququnda bir öhdəliyin bir növü kimi müqavilənin açıq və aydın tərifi yoxdur. Bununla birlikdə, fərdi müqavilələrin xüsusiyyətlərindən, hər hansı bir müqavilənin əsasən iki tərəf arasında hüquqi nəticələri olan bir razılaşma olduğu müəyyən edilə bilər.
Həqiqi müqavilələr hamısından icra qaydasının sadəliyi ilə fərqlənirdi. Bunları bağlamaq üçün heç bir rəsmiyyət tələb olunmurdu. Tərəflərdən birinə digərinə bir razılaşma və bir şeyin köçürülməsi kifayət idi.
Həqiqi müqavilələrin ikinci xüsusiyyəti ondadır ki, heç vaxt mücərrəd deyildilər, həmişə müəyyən bir əsasda həyata keçirilirdilər.
Roma hüququnda dörd növ müqavilə böyük əhəmiyyət daşıyırdı: ipoteka, kredit, borc, saxlama.
Real müqavilə
Həqiqi müqavilə, bir şeyin köçürülməsi yolu ilə tərəflərin müəyyənləşdirdikləri öhdəlikləri müəyyən edən bir müqavilədir. Həqiqi müqavilələrin bir neçə növü var idi:
İpoteka müqaviləsi
Bu tip müqavilə, əşyanın borclu tərəfindən kreditordan aldığı müəyyən bir pul müqabilində kreditora verilməsi ilə xarakterizə olunurdu. Bu pul vaxtında qaytarılmadıqda, borclu kreditora köçürülən şeyi itirdi və sonuncunun mülkünə çevrildi. Kreditorun borcları borcun ödənilməsi halında borcluya qaytarıla biləcəyi üçün əşyaya diqqətli və diqqətli yanaşma ehtiva edirdi.
Kredit haqqında razılaşma
Bu tip müqavilə, tərəflərdən birinin (borc verən) bir müddət qarşı tərəfə (borc verənə) bir şeyi bir müddət pulsuz istifadə üçün verməsi ilə xarakterizə olunurdu. Daha sonra qəbul edən tərəf, istifadə müddəti bitdikdən sonra əşyanı geri qaytarmaq məcburiyyətində qaldı. Borcalan, alınan əşyanın təhlükəsizliyindən tamamilə cavabdeh idi. İstisnalar bir şeyin qəza nəticəsində zədələnməsi halları idi.
Bu müqavilədəki kredit qəti şəkildə müəyyən edilmiş bir müddətə verilmişdi, eyni zamanda “tələb əsasında” verilə bilən bir kredit növü də mövcud idi. Ona təhlükəli deyildi.
Kredit haqqında razılaşma
Bu tip müqavilədə tərəflərdən biri (borc verən) qarşı tərəfə (borcalana) əşyalar və ya müəyyən miqdarda pul verirdi. Borcalanın vəzifəsi əvvəlcədən müəyyən edilmiş bir müddət bitdikdən və ya tələb olunduqda, göstərilən əşyaları və pulu qaytarmalı olması idi.
Saxlama müqaviləsi
Bu müqavilə tərəflərdən birinin (əmanətçinin) müəyyən bir müddət ərzində pulsuz saxlama üçün bir şeyi digər tərəfə (depozitara) verməsi ilə xarakterizə olunurdu. Əşyanın əmanətçiyə aid olması lazım deyildi, başqasının əmlakı ola bilər.
Bu müqaviləyə əsasən, depozitari həm əşyanın sahibi, həm də sahibi olmadı, onu yalnız müqavilədə göstərilən müddətdə saxladı. Bu şeydən istifadə etmək, icarəyə vermək və ya icarəyə götürmək haqqı yox idi. Müqavilə pulsuz olduğundan depozitardan bu məsələyə xüsusi diqqət yetirməsi tələb olunmurdu. Ancaq kobud səhlənkarlıq nəticəsində qəsdən ziyan və ya ziyan olması halında, başqasının əmlakına dəymiş bütün ziyanı ödəməli idi.
